Zamek w Brzegu

Dokładnej daty powstania zamku w Brzegu nie znamy, wiadomo jednak z dokumentów, że za panowania Henryka I Brodatego w 1235 roku istniało tu już założenie obronne. Prawdopodobnie ówczesny zamek nie miał jeszcze elementów murowanych. Znajdował się między bramami Wrocławską i Zamkową, otoczony był fosą i murami połączony z fortyfikacjami miejskimi.

Pod koniec XIII wieku Bolko I obok zamku wzniósł wolnostojącą kwadratową wieżę ostatecznej obrony, zwaną Wieżą Lwów. Od utworzenia Księstwa Legnicko-Brzeskiego w 1311 roku do śmierci ostatniego z piastowskich książąt brzeskich, Jerzego II Wilhelma, w 1675 roku zamek w Brzegu był ich główną siedzibą. W 1342 roku otrzymał oficjalny status stolicy księstwa. Taka sytuacja wpływała na częste przebudowy i modernizacje warowni. Początkowo zamek składał się z jednego budynku mieszkalnego wzniesionego w ciągu murów obwodowych i zapewne zabudowań gospodarczych.

W 1358 roku Ludwik I rozpoczął rozbudowę zamku budując nowy mieszkalny budynek, na miejscu obecnego południowego skrzydła. Podczas tej rozbudowy obok zamku wzniesiono w latach 1368-1369, zachowany do naszych czasów, gotycki kościół kolegiacki pod wezwaniem św. Jadwigi, patronki śląskich Piastów. Kolegiata pełniła przez długi czas funkcję książęcej nekropolii. W latach 1481-1490 prowadzono jeszcze prace przy Wieży Lwów.

Kolejnej 

fot. ZeroJeden, IV 2002

dużej przebudowy podjął się Fryderyk II w 1544 roku, a kontynuował ją jego następca Jerzy II. Prace zakończono w 1560 roku. Przebudowa uczyniła z gotyckiej warowni okazałą renesansowa rezydencję, jaką niewielu monarchów tej części Europy mogło się poszczycić. Dotychczas istniejące skrzydła przebudowano oraz wzniesiono dwa kolejne: północno-wschodnie i południowo-wschodnie z przejazdem bramnym. Skrzydła z trzech stron otaczały rozległy dziedziniec z krużgankami, z czwartej strony został on zamknięty murem kurtynowym z attyką. Przejazdu broniła wzniesiona w 1554 roku wieża bramna ze wspaniałym portalem. Dekoracja rzeźbiarska przedstawia popiersia książąt i królów piastowskich (w górnym rzędzie: Piast, Ziemowit, Leszek, Ziemomysław, Mieszko I, Bolesław Chrobry, Mieszko II, Kazimierz Odnowiciel, Władysław Herman, Bolesław Krzywousty, Władysław II i Bolesław Wysoki, w dolnym ? książęta śląscy Henryk I Brodaty, Henryk II Pobożny, Bolesław II Rogatka, Henryk V Legnicki, Bolesław III Legnicko-Brzeski, Ludwik I Brzeski, Henryk VIII Brzeski, Henryk IX Chojnowski, Ludwik III Oławski, Jan Lubiński, Fryderyk I Legnicko-Brzeski, Fryderyk II Legnicko-Brzeski). Jerzy II wyraźnie podkreślił ufundowaniem tej wieży swe pochodzenie z rodu władców Polski.

Pracami przy tej rozbudowie kierowali architekci włoscy. Rezydencją zajmował się Jakub Parr z synem Franciszkiem, dziełem ojca jest dekoracja rzeźbiarska wieży bramnej oraz krużganki na dziedzińcu. Po zakończeniu prac budowlanych w 1560 roku zajęto się wyposażeniem wnętrz. W końcu XVI wieku prace nad unowocześnieniem fortyfikacji zlecono Bernardowi Niuron. 

Brama wjazdowa od strony dziedzińca w 1933 roku

Dobudował on w 1595 roku wielki bastion obronny na północno-wschodnich narożniku murów miejskich.

Śmierć w 1675 roku ostatniego z brzeskiej linii Piastów - księcia Jerzego IV Wilhelma - zakończyła okres świetności tej rezydencji. Księstwo dostało się w ręce cesarzy austriackich. Zamkiem zajęli się namiestnicy Habsburgów, jednak nie przejawiali dużej troski o tę budowlę.

W czasie walk wojsk pruskich z austriackimi w 1741 roku król pruski Fryderyk II rozkazał zbombardować Brzeg. Zamek legł w gruzach - zniszczone zostały wieże, górne kondygnacje budynków, krużganki. Szczęśliwie ocalała bezcenna fasada wieży bramnej. Na terenie zamku urządzono karczmę i magazyny, wywieziono wszystkie ocalałe po bombardowaniu cenne wyposażenia wnętrz. Zamku nie próbowano niestety odbudować. Nie przeprowadzano znaczących prac konserwatorskich i rekonstrukcyjnych, jedynie szwedzki historyk August Hahr zabezpieczył fasadę wieży bramnej oraz parterowe pomieszczenia wschodniego skrzydła zamku.

Na początku XX wieku rozpoczęto restaurowanie zamku, jednak na małą skalę. W salach skrzydła wschodniego i południowego 

Drzeworyt, Przyjaciel Ludu 36, 1837 ze zbiorów Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN

otwarto Muzeum Miejskie. Dokładniejsze badania na zamku prowadził od 1959 Jerzy Rozpędowski. Od 1966 roku miał miejsce gruntowny remont. W 1988 roku zakończono zasadniczą rekonstrukcję zespołu zamkowego, a w 1999 roku ukończono prace przy tworzeniu założeń ogrodowych wokół zamku.

W odbudowanym zamku mieści się obecnie Muzeum Piastów Śląskich.